استعمارگران خسته از جنگ دوم جهانی توان اداره مستعمرات خود را نداشتند. انقلاب الجزایر و نبردهای استقلال طلبانه در آمریکای لاتین و خیزشهای مردمی در آفریقای سیاه و هندوچین استعمارگران پیر، انگلیس و فرانسه و اسپانیا و پرتغال رابه زانو درآورده بود. ملتهای رهیده از یوغ استعمار به خوبی دریافته بودند که تقسیم جهان به دوبلوک شرق و غرب دام تازه ای برای به بندکشیدن دوباره آنهاست.
آنها یکصدا فریاد برآوردند که در بازی جدید استعماری وارد نخواهند شد و خود به عنوان نیروی سوم، راه و رسم و صدای خود را خواهند داشت. صدایی رسا در بین جهان دو صدایی. در آن روزگار البته خواسته و ناخواسته بسیاری از کشورهای به تنگ آمده از استعمارگران غربی مبارزه با استعمار را به لهجه روسی و با آموزه های مارکسیستی نجوا میکردند. از آن روزگار نیم قرن می‌گذرد. در این نیم قرن صدای دو قطب شرق و غرب آنقدر بلند بود که صدای سوم و نیروی سوم را چندان مجالی برای خود نمایی نداد.
اما اینک این جنبش به دوران بلوغ و پختگی خود رسیده و گذر از سن پنجاه سالگی خود را در کشوری جشن می گیرد که نزدیک به چهل سال نماد عدم تعهد است. کشوری که برای حفظ استقلال خود و سیاست نه شرقی ونه غربی اش هزینه های گزاف پرداخته است. جنبش عدم تعهد امروز دیگر با زبان عاریتی و با بهره گیری از ایدئولوژیهای وارداتی سخن نمی گوید. لهجه خود را دارد صدایش صدای خودش و برخاسته از متن جامعه است. اسلام به عنوان اندیشه ای برای زندگی و راهی برای مبارزه ته مانده های تفکر غربی و شرقی را از مصر و تونس و لیبی بیرون ریخت. خانه تکانی بزرگی در دنیای اسلام و جهان شرق روی داده . جنبش بزرگ بازگشت به خود ما را به خویشتن گمشده فرامی خواند.
اینک کشورهای غیرمتعهد در دنیایی که تمدن غرب خود را قافله سالار تمدنهای جهانی و یگانه راه توسعه و پیشرفت می پندارد رسالتی نوین و تاریخی یافته اند. بازگشت به فرهنگ و تمدن تاریخی و پرافتخارشان و یافتن راه بومی توسعه و پیشرفت . در این گذر تاریخی این کشورها از گذرگاههای مشابهی خواهند گذشت. فرهنگ جایگاهی بلند و یژه خواهد داشت. عدم تعهد امروز پیش از آنکه یک پیمان سیاسی و اقتصادی باشد، یک هویت فرهنگی و تمدنی است. جنبش عدم تعهد به دوران پختگی اش می رسد و این دوران را در تهران جشن می گیرد. پایتخت کشوری با چندین هزارسال فرهنگ که مردمانش سالهاست طعم شیرین خود بودن را چشیده اند. این رویداد فرخنده را باید به فال نیک گرفت و در یکی از فرهنگی ترین سرزمینهای جهان رسالتهای نوین فرهنگی و تمدنی برای این جنبش ترسیم کرد.
*استاد دانشگاه تهران و رئیس موسسه فرهنگی اکو
